By: Salai Van Lian Thang
Chin Miphun nih kum 100 chung a kal cangmi ah thluachuah nganbik kan comi cu: Laiphung in Khrihfa phungah milu 85% leng kan i thlenmi, le vawleicung ram tthangchobik continent 4 ah milu thong 60 leng kan phanh hi a si, tiah Laimi kan pa le an bia ka theih bal. Hitin an chim hi a ruang a um lai.
Pathian tinhmi a um dawh a si
Miphun lianpi le biaknak nganpipi- Hindu, Buddhist le Muslim ram hna nih chak-thlang in a kan kulh dihmi miphun fate kan si. Kan tlawm tuk. Chikkhat te ah chilh khomi kan si. Nain, him dam tein chan tampi chung a kan kilven. Cu long a za lo. Rili ral in thawngtha chimtu a rak thlah rih. Ca an kan serpiak i Chinram an ceuter. Khrihfa ramah rianrang in a kan thlen i a kan cawi hi Pathian tinhmi um dawh a si.
1990 ah Kawlram refugee 29 long an um tiah UNHCR record ah an tial. 2012 ahcun Chinmi long hmanh thong 60 hrong ramthum kuat kan si manh. Thil a tlungmi a rang tuk. Karen hi Chinmi nakin a tuarmi an si nain Denmark ah Karen pa 4 an um lioah Chinmi cu 1200 leng kan kai. Pi Suu Norway a tlawn ah, ‘Chinmi zakhat ah Kawlmi pakhat long kan um’ tiah an report. Rumnak le fimnak in ramtha phak kho sisehlawn kan mah nak a phan hmasa ding relcawk lo an um lai. Retheih le sifah poh ramthum phanh a si ahcun ei awk a ngei lomi Africa rammi nih a kan phanh khenh dih cang lai. Kumtin refugee ting 8 hrong ramthum kuat an hau, tiah UNHCR nih ‘Global appeals’ ca a chuah tawn. Ram 23 nih tingkhat fai kumtin an lak kho tawn. Ting 7 leng hi kumtin lak a herh tuk nain an la kho lo. Ciammam thimmi tingkhat chungah kumtin Kawlram ralzam hi thong 35 kuakap a kan lak tawn i cu chungin a miphun cun Chinmi tambik an kan lak tawn cu Pathian remruat a si kho ngaingai.
Zeidah a Kan Tinhpiak?
Pathian nih kum 100 chungah rili ralin a mi a rak thlah hna i Khrihfa ramah zokzok in a kan ser hi cu a dawtnak veel a nganhtuk ruangah a si bik ko lai. Milem bia kan pawngkam miphun vialte centertu ah hman an kan tinh ca zong a si kho fawn. Pathian tinhpiak mi program hi zawn cun theih a har ko. Zeiruangdah rili ral ah hi zat zokzok rianrang in a kan kuat hnga? Hi biahalnak hi tleicia kan pa Rev. Dr. David Van Bik nih hitin a phi a pek ‘va fano hna an mah an thla tein an zuan thiamnak caah a pi nih a buu a hninh i training a pek hmasa tawn bang kan miphun a kan hninh i tlikmatlok loin ramkip a kan tthek hi Pathian nih mah kutke in a dir khomi miphun tling siter a kan duh caah a si hnga maw’ a rak ti.
Mirang nih ‘man is the architect of his own destiny’ an ti. Kan hmailei a chiat a tthat cu kan kut chungah a um. Pathian duhpimi a um ruangah ram tthangchobik ah a kan kuatmi a si ahcun Chin miphun nih zeitindah Pathian tinhpiakmi cu kan tlinter khawh lai timi kan hmailei kongkau hi kan kut chungah a um. Cucu ruah ngaingai kan hau. Chan khatnak (first generation) kan si caah a bikin Chin mino nih fak khun in kan ruah a hau.
Bibal chung Mipem
1. Moses cu a chuah bakin mi ramdang Egypt ah sal a si cia. Kum 3 a si ah tiva ah a nu nih a hlonhmi refugee a rak si ve. Tuni Chinmi nakin a sining a chia. Mino te a si lioin Ezipt fimthiamnak vialte kha a cawn dih i bia ah siseh thil tinak ah siseh mingan ngai ah a chuak (Lam 7:22). Faroah fanu nih ka cawmpiak a timi kha caantha la in a nu nih Israel miphun nunphung le caholh vialte a chimh i miphun dawtnak thisa he a tthanter. Leichum ka-aa a si nain Bawipa nih Israel miphun chanchuaktu milian nganpi ah a ser.
2. Joseph cu kum 17 mino te a si. Thil dik a tanh i a u le diklonak kha a pa sin a report tawn. Cucaah a unau pawl nih an rem lo i chawlet miphun dang sinah an zuar vemi refugee a si. Chin mi nakin a dirhmun a chia tthiamthiam. Nain, Potiphar nupi sinin zumhtlak in a um. Dinfelnak le nunzia dawh in a tthang. Thonginn a phanh zongah Pathian a thlah bal lo. Pathian nih a umpi i thluachuah a pek. (Gen 39:9). Kum 13 chung miram dangah mipem a si hnuah kum 30 mino tenih Egypt Governor rianah Bawipa nih a cawisan (Gen 41:41). Fimnak a pek i Egypt ram long hmanh si loin pawngkam ram vialte le chungkhar hna riltam khamhtu ah Bawipa nih thlua a chuah.
3. Daniel hi tlangval mino te a si ah Babylon ralkap nih Jerusalem an tuk lioah sal in an tlaih vemi refugee a si ve. Pathian ai bochan. Zu le sa lakin a thianghlim. Pathian nih calei fimnak le hngalhnak le thiamnak phunkip a pek lengah mangleh thiamnak pahrang hna a pek. Khaldi holh an cawnter. Hohmanh nih an tluk lo caah Siangpahrang rianah a lut kho. Siangpahrang nih ruahnak a hal fatin a ramchung dihlak mithiam nakin let hra in a hngal deuh (Daniel 1:1-20). Harnak phunkip: meiphu chung, cheihdeih ka chung zongin Bawipa nih a khamh. Nikhat voithum thla a cam. Babilon ram uktu le Babilon mifim vialte haotu bik ah Bawipa nih a cawisan (Daniel 2:48).
Tlangkawmnak:
Mipem timi dirhmun cu Laimi nih ifaksak ngaingai mi ah rak hman a si tawn. Tuchun ahcun Pathian program hi phun dang deuhin um dawh a si. Kawlram ramtthen le ramkulh vialte 14 lakah a sifakbikcem miphun nih an mah tein an ram ah i sersiam ding cun an har cang. Vawleicung ramthangchobik hmun ah fimnak an cawn lengah chawva an kawl i an ram an sersiam ve a hau tihi Pathian tinhpiak mi sidawh a si. Cucaah kum 20 chungah hi zatzat zokzok in vawleicung ramthabik le ram thangchobik ah a kan kuat hi si dawh a si.
Pathian tinhpiakmi program chungah a kalmi miphun kan si i a kan tinhpiak mi tlinter khawh ding ahcun lam hmuhsaktu thabik cu Bibal chung zumtu mipem hna nunning kha a si. Mipem Chinmi nih a pakhatnak tuah a herh vemi cu Moses le Daniel bang kan phanhnak ram i an fimthiamnak vialte cawn le thiam kan i zuam ve hmasa hna a hau ko. Tukforhnak phunphun nih Joseph bang a kan phak zongah thil dik kan tanh ngam i zumtlak in kan tei khawh a hau ko. Harnak phunphun nih Daniel bang a kan fuh zongah dinnak, zuamnak, teimaknak he kan tei a hau ko. Moses cu a nu nih Israel phun dawtnak ci a thi chung a tuh bang kan fanu fapa kha miphun dawtnak thisa he tthanter ve awk hrim kan si hnga. Kan holh kan ca kan thiamter hrimhrim ve hna a hau hnga. Moses le Joseph nih ralzam an sinak ram in an miphun an dirhkamh peng bang kan ram le kan miphun kan dirpi ve peng lai. Kan biakmi Zingnu Pathian pakhatnak ah kan chiah zungzal lai i a mithmai kan kawl hmasa peng lai. Cu tin kan nun kho ve a si ahcun Bawipa nih Chin miphun a kan tinhpiak mi cu kan tlinter ve ko lai. Kan pemnak ram zongah mi lianngan ah a kan cawi ve ko lai. Rev. Dr. David Van Bik biabang mah kutke in a dir khomi miphun puitling ah kan i chuahve ko hna lai. Mipem sinak in kan miphun sersiam a kan duh tihi philh hna hlah usih.
(Theihternak: Tukum CBC-USA Civui ah The Chin Voice Newspaper, Indianapolis, USA nih July 2012 chuah dingah ka rak tialmi a si. Rel ve duh nan um sual ah tiah ka rak thlah chin.)
