Christmas ni cu Vawleicung miphun vialte nih phundang tein sunhsakmi a si nain Bible nih tah Christmas tuah hi a kan fial maw ti ruah awk a tam ngaingai. Khrihfa hmasa hna nih December ni 25 ah Christmas puai an rak tuah theo ti hi AD 300 tiangah, hin hmuh khawh a si lo.
Hi caan lio hrawngah hin kan hmuh mi cu Rom ram chung i Pagan timi miphun nih December ni 25 ah an pathian (nika) an rak biak tawn ti bel a um. Cu miphun pawl i nii-ka an biak ni le Christmas ni tiah December ni 25 a pehtlaihning cu ruah setmat a herh ngai vemi a si. Kan Bawipa Jesuh chuah ni cu thawngtha bia chungah fiang te le tlang tein a chim lo. Bible ah kan hmuh khawh mi cu Luke nih tuukhar pawl ramlak ah an tuu hna an riahpi hna lio caaan ah a chuak a ti. Palestin ram ahcun tuu khar pawl ramlak ah an riahpi hna lio caan cu March thla dih lei April thla domh in November thla tiang a si. Cucaah Bible chirhchan in a ni le a caan chim awk a har ngai. Cu ti fiang set in a rak hngalh khawh lo cu Origen nihcun chuah ni lawmh hi Khrihfa phung a si lo, zum lotu phung a si caah tuah awk hrimhrim a si lo caah a si ko a ti. Bible chirhchan cun tahchunhnak ah Pharoah Siangpahrang Le Herod Siangpahrang ti bantuk lawng nih chuah an rak lomh. Jesuh Khrih nih a zultu pawl kha chuah ni lawmhnak kong a cawnpiak bal hna lo. Khrih sunparnak cu a chuah ni nak in a thihnak le a thawhthannak ahhin a si deuh. jesuh Khrih a rak tho than hlah sehlaw Bethlehem caw kuang chung i a rak chuak kha mi sawhsawh chuah bantuk te a si ko hnga. Cucaah Khrih a thihnak le a thawh thannak lawng nih Messiah a sinak le khamhtu a sinak a sullam kha thuk piin a langhter. Khrih cu a thawhthannak nih a chuah ni kha sullam hngalh a duh mi le a sunhsak mi ha zumtu hmasa hna nih January ni 6 ah nichuahlei ram pawl zong nih November ni 17, September ni 29, March ni 29, April 20, May ni 20 tiin AD 400 hrawngah anr ak tuah tawn. Cu ti i Christmas an rak tuah cio hna cu Jesuh Khrih a chuah ni an rak hngalh ca theng ah siloin Khrihf chuahnak zumhnak sullam tu an langhter mi a si deuh. " Christmas Ni" he aa pehtlaiin ruahnak a chuahpimi hna lakah Cyprin, Clement, Julins, Africanus le Origen pawl zong minthangmi le chimrel thiam ngaimi an si ve hna. AD 243 ah Africa ram Depascha Computus timi biaknak lei ca chuah mi ah Cyprin nih Latin ca in a tial ve mi cu Pathian nih van le vawlei a ser tikah nilinak ah nika a ser, cu ni cu March ni 28 hi si dawh a si caah Khrihf cu vawlei ceunak a si caah March ni 28 cu Khrihf chuah ni a si a rak ti. Clement zultu pawl lak zongah an zumhning aa khat cio lo i a cheu cu April ni 2,ni19, le May ni 20 ah Christmas an tuah, an zumhnak a hrampi cu Pathian nih vawlei ser hram a domh cu April le May hrawng si dawh a si tiah an zumh caah a si. Khrih zong cu hrawngah cun a thih caah a chuahcamtuak caan ah thih dawh a si an ti ve i thal caan ah Christmas an tuahnak a si. Alexandria miphun a si mi Basilides nih cun Khrih tipil a in i Pathian fa a si aa langhnak kha a chuah ni a si ko, cu caan cu January ni 6, si dawh a si a ti ve i Christmas cu an rak tuah ve. Cucu Khrihfabu tuanbia ah Christmas cu January ni 6 ah an rak tuah tiah AD 200 hrawng tuanbia ah kan hmuh khawh. Syrian Church Father Ephraem zong nih hi caan ahhin Christmas thingkung pawl zong inn kip ah an phung cio hna. Khrih thangthatnak hlasa in sunglawi ngaiin Pathian an thangthat cio a rak ti ve.
Jesuh Khrih cu December ni 25 ah a chuak lai timi ruahnak hi Julius Africanus nih "Chronology of the year 221" timi cauk chungah a rak tialmi ruahnak in lakmi a si. Genesis cauk chungah Pathian nih nikaa a ceunak a sermi kha March 2 hrawngin an tuak i hi hrawngah Jesuh , cu vawlei ceunak a si caah a nu paw chungah aa sem i thla hra nak khuasik caan December ni 25 ah a chuah lai tiah an ti nak a si . Cucu tuanbia le ruahnak a si caah a si taktak tinak cu a si lo. The Chronography of Philocalus of the year 354 cauk ahcun December ni 25 hi Khrih chuah ni a si tiah ruahnak cu AD 336 kum in Rom in aa thawh tiah aa tial. Cu hlan hrawng i Rom miphun nih an biak mi an khua zing (Satan) chuah ni cu sunglawi ngaiin December 17-25 tiang an rak tuah tawn. AD 270-275 karlak Rom Siangpahrang Aurelian nih cu Settannalina an khuazing biaknak (Natalis solic Invicti_ cu December ni 25 ah siseh tiah AD 274 ah ram pumpi nih bia uh tiah thawng a thanh. AD 336 hlan deuh ah Roman Catholic Khrihfabu nih Rom miphun Nika an pathian an conglomh ni ah December ni 25 cu a ding a thangmi Patian fapa chuah ni tiah an rak lawmh ve cang. Cucu Rom nithlarelnak chungah rampumpi ni sunglawi a telmi ni thlarelnak an ngeih mi ah Christmas ni zong an relh chih cang an ti. Sihmanhsehlaw AD 300 hrwang le AD 336,354,380 ahhin Christmas an rak tuah cang ti zong a um len ve. AD 336 ah aa thawk cang an ti nain a cheu nih cun AD 354 ah hin ahmasa bik Christmas cu December ni 25 ah an rak tuah i Pope hrimhrim amah pumpak in Bethlehem ah a va kal i Jesuh Khrih chuahnak a si lai timi hmun ah upat hmaizahnak, biaknak in a caan a rak hman, tiah an ti. Asinain cu ni cu Khrihfa bu cio nih an pehzulh i an tuah cio ti cu a um lo. Rom nitlaklei ram a cheukhat hna nih cun AD 353 tiangah January ni 6 ah le December ni 25 ah Bawipa zanriah einak le Khrismas puai fonhchih in an tuah. Cucu AD 360-440 karlak tuanbia dang zongah cu ticun kemhchih in an tuah ti cu a um.
AD 400 hrawng, Rom Siangpahrang Constontine the Great nih Greek mi hna Nika pathian an biak ni le Khrihfa mi nih Khrih an biak ni kha komh in an tuah pi hna. Cucu an pathian cio biak ni ah serpiak hnawhchan mi an si. Cu ti i Khrih chuah ni le Nika pathian biak ni aa kemh cu Bible nih Khrih cu dinnak Nika ka si (malakhi 4:20 timi biafang a tlamtlinnak ca zongah a si ko lai. Sihmanhsehlaw cu ti i kemh cu a cheu Khrihfabu caah lungbuainak ngai a rak si .AD 400 a laifang hrawng a hung phak tikah Jerusalem ah a ummi Pope St.Sirin nih Rom khualipi a ummi Pope. Julius (1) cu Christmas hi zeitik cem ah dah tuah ah a that bik hnga tiah ca a kuat. Pope Julius (1) nih December ni 25 hi a relrem bik ko hnga lo maw tiah ca cu a leh ve. Sihmanhsehlaw an mah pahnih cakuat le ruahnak lawng cun tlam a rak tling lo i St.Sirin le Jerusalem Khrihfabu dang cio hna cu January ni 6 ah Christmas an hmang thiam ko ti zong kha kan hmuh khawh.AD 354 kum St.Julius (1) a thih hnu kum (20 ah Rom Pope a thar Laiberiks nih a hun chan i a Khrihfabu pawl cu December ni 25 ah Christmas kan tuah lai tiah a ti hna. Christmas cu December ni 25 ah tuah siseh tiah an thanhnak Philocalus calendar ahcun Jesuh Khrih cu AD 1 December ni 25 cawn ninga ni ah a chuah tiah AD 354 ah hmuh khawh mi asi. Cu calendar a tanglei te i a tial chih mi cu Jesuh Khrih a chuah lio cu thlapa lai lio a si tiah an tial chih. Cu calendar cu kum 1850 kum ah a dihlak in an tial than i mifim pawl nih ni le thla le kum an tuak than tikah AD 1, December ni 25 cu zarhpi ni pei a si ko cu hi ni thlarelnak cu aa palh an ti ve.
AD 380 ah Naziyanzat in Geregory nih thawngtha a chimnak ah Christmas cu December ni 25 ah Consatentennopel khua ah an rak tuah tiah a chim. Cucaah cun AD 330 hrawngah nitlak lei ram ah December ni 25 ah Christmas an rak tuah cang ti cu a fiang ko. Jesuh Khrih chuak ni taktak hngal loin ruahdamh cio in an mah le an ruahnak cio tuaktan ningin an rak tuah i a ni theng te i ruang tein rak khiak kho lo hmanh hna sehlaw Rom Siangpahrang Constantine the Great nih Nika pathian he aa khat in December ni 25 ah Christmas tuah cu a thawhpi hna. St.Augustine le Pope Leothe Great hna nih cun Nika biak lo ding, nika sertu Pathian biak ding tiah Khrihfa pawl kha fak piin an rak cawnpiak ve hna. Constantine hi Khrihfa men a si i Greek biaknak le Khrihfa phunglam cawh in a rak nung mi a si. Cucaah hi bantuk pahnih kemhchih in cawhthup ko hmanhsehlaw zumtu hmasa hna nih Jesuh chuah ni December ni ti si loin , Khrih cu vawlei ah a hung chuak mi Bawi a si tiah an thangthatnak thawngin nihin ni tiang vawlei cung pumpi in December ni 25 cu Christmas tiah kan conglomhnak cu a si. Christmas biafang kan van peh than te lai.
By Stalin Tha Cung Lian
