Judea ram ummi Bethlehem khua,
Nangmah cu Judah ram khuapi hna lakah a hme bik na si naisai lo;
Zeicahtiah nangmah chung hin hruaitu pakhat, ka mi Israel mi hna tuukhal a si dingmi cu
a chuak lai,” a ti. (Matt.1:6)
(1) Rawl tampi a chuah hmun. Rawl inn. ( Bethlehem Sullam)
(2) Miphun tak a semnnak. True citizen of Isarael (Benjamin). Bethlehem kalnak lam ah a chuak.
(3) Thluachuah hmuhnak hmun (Naomi le Ruth)
(4) Mi lianngan pasal tha an chuah hmun.
(6) Sualthawinak caah tu le tukhal hna an umnak hmun.
1/. Rawltampi aumnak/ rawl inn:
Thawngtha John chung ah Jesuh nih “Ka Si” atimi pa 7 a um I cu hna cu “Nunnak Chang”.(John.6:35), Ceu nak(Jhn.8:12), Innka (John.10:9), Tukhal Tha(Jhn.10:11), Thawh Thannak(Jhn.11:25), Lam, Biatak, Nunnak(Jhn.14:6), le Miruang thabik(Jhn:15:1) an si. Hi pinah Nunnak Tinung asinak zong kan hmuh. Hi hna lak ah NUNNAK CHANG a sinak cu Amah nun lawngah siloin a chuahnak khua Bethlehem zong nih hin Hidden in arak phurh. Bethlehem cu David khua asi a chuahnak khua asi I Krih cu David hrinsor asinak lawngah si loin a dong lomi nunnak rawl asinak cu chuan in hi khua hi ciamam tein vun thim selaw a dawh. Bethlehem khua ti cu rawl tampi a chuah hmun/ Chang inn ti asi. Hi khua hi Jacob nih a duh bikmi a nupi Rachel nih, Benjamin a hrin lio ah naucung in a pamnak I an vuinak hmunhma ti zong asi. Rachel cu a pasal Jacob le, a u Leah, (Jacob nupi hmasa) an fale hna, le an sal hna he apa sin in an zam lio ah a pa Laban milem pathian a fir I aa citmi Kalauk kengden tangah a thuh hna I a thut nenh hna. Apasal Jacob cu Pathian nih a hngalh I a venmi asi lio ah Jacob Pathian itawm loin a pa pathian tukha a fir I a kalpi ve. Laban nih Jacob a dawi ah khan ka pathian na fir tiah Jacob thlam vialte cu a thlawk dih. Jacob zong nih a duhbik mi a nupi Rachel nih a fir ti a hngal lo I, ka fir hrimhrim lo kan check dih law a sinah na pathian na hmuhnak minung cu a thi hrimhrim lai tiah chiat aserh. (Gen.31:32-35). Jacob cu Pathian nih apu Abraham a pek a tiammi ram panh in a hruaimi caah milem biami anupi Rachel he cu ramtiam cu luhter a duh lo ti a fiang. Cu caah Bethlemhem lampi ahcun nau rawk in a thi I a vui. Tah le mithtli he Jacob nih Bethlehem lam cu a zulh. Krih biatak chungah Krih he aa tong cangmi zumtu zong Krih cu kan chungah a chuah ni thok in, vulei titsa thinlung pumsa ah Krih a dotu nunzia le hnokhniar hna hi Bawipa nih a ramchungah luhpi a duh loin, misur ruang nge thalo bantuk in a sah thlak I kan nun a thianh tawn. Acan ahcun fahnak le mithli seiku khat he kan hrampi tawn nain Bawipa duh zawng tuarnak tu arak tawn. Bethlehem lampi hi lam nuam lo ngai asi. Jacob nih mithli he a zulh. Profet Samuel nih Sawl siangpahran tihbu in a zulh I David chiti a va thuhnak lam; David nih apa Jessy tuu a khalh bu le Sawl siangpahrang riantuan pah ina chukcho a zulhmi lam asi. Mary nih khingrit ngai in a zulhmi le kan BAwipa Jesuh Krih zong nih Lei le Van Cung Siangpahrang asinak thuam le sunparnak vialte hlip in khuahar in a vun zulhmi lam: Herod kut chung in tihphannak he an zampinak lampi asi. Azulti hna caah thinphan dailo lam asi nain, Midang caah khimhnak tirawl a umnak hmun asi fawn. Zumtu zong eitlak Thlarau nunnak rawl chuahnak hmun si ding in Bawipa nih kan nunnak kaltlang ah hin lamdang thim loin hi lampi a kan thim piak ve tawn. Bethlehem hi hmun khuahar asi lawng si loin cross lampi zong asi. Pathian Krih nunnak thlarau umnak tel loin zulh khawhmi lam a si theng lo. Cu caah hilampi chungah a kalmi hlan zumtu hna nun zoh tikah Thlarau nunnak hmun panh in kan kal lio ah hin Bawipa nih zumtu nunah a pawm lomi thil cu kan duh bikmi, kan herh bikmi, a tel loin khua kan sak khawh lomi thil zong a kan thlongh piak tawn ti a fiang. Misur dum zohkhenh tu nih a tlai lomi nge a tan I a tlaimi nge nih misur thei tha le thlarau zuthlum tlai chinchin ding in a sersiam bantuk asi.(John 15) Thlarau rawl tampi a chuahnak Bethlehem panh in kan kal lio ah hin Pathian sin in a rami thlarau rawl cu nunnak ah kan hman khawh nak hnga, kan nunnak ah Bawipa sunparnak a dawn khan tu ding thil kan minung sinak ah kan kep chih tawnmi thil hna cu sunghnak, tuarnak, tahnak le mithli, ningzah, mualpho, mihrut sinak, le chunglei ah meisa bang a kang cuahmahmi nunnak he kan vui liam ta i, nausem Benjamin(The tue citizen of Israel) cu Jacob nih mithli he a pawm bantuk in, kan nunak ah Krih nih sunpar nak pumhlum a conak dingah vuitampi tah le mithli he sunparnak kan pek cross ah a tuarnak kan tawmpi hi Bawipa kan duh piakmi le midang caah nunnak chuah kho dingin thlarau taksak thluachuah a kan peknak lampi zong arak si tawn.
2/. The true citizen (Benjamin) a chuah hmunhma asi:
Jacob fale lak ah hin Benjamin lawng hi Kanaan ram ah a chuakmi asi i the true Citizen of Isarael ti zong asi. Adang a unau pawl kha cu Ramleng ah a chuakmi an si caah Benjamin hi Ram minung diktak, asi. Cu caah Israel mi nih nihin tiang in Benjamin miphun si hi an I uanpi ngaimi zong asi. Bethlemhem khua cu Benjamin khua ti zong in auh asi fawn. Asi nain Benjamin nunnak phen ah hin tuarnak le sifah nak a khat I a nu Rachel Milem biami nu kut ah thang loin Pathian nih a chonh I a veh lengmangmi apa Jacob kut chungah a thang. Zumtu zong a kan tleihchanmi a kan hringtu kan nu(vulei) titsa thinlung, pumsa duhnak phunkip chung in a kan then I Amah thlarau nunnak chungah kan thlarau a chiah. Benjamin hi Bible ah tampi chim asi lo nain, a tel venak ahcun Krih muithlam hmuhsaktu zong asi. Gen.43, 44, a zatein kan rel ahcun Israel fapa hna pur phurhnak ah, Benjamin aa tel ve lo ahcun Jacob inn chungkhar cu rawl loin an thi lai. Israel fapa 10 nih Benjamin tel loin Joseph an tawng kho lo i a sin in rawl zong an caw kho lo. Krih Pathian fapa tel loin Pa Pathian mithmai tha kan hmu kho lo: thlarau nunnak tirawl kan hmuh kho lo. Joseph nih a sui hrai cu Benjamin songkhoi chungah a chiahnak thawng in a uu le vialte cu a sinah a kirter hna I, an thisen le anau hniang Joseph asi zia a phuan I a hnamh hna bantuk in, Pathian nih a fapa neihchun, thihnak le thawhthan nunnak thlarau(suihrai) kan nunnak chungah a thuhmi thawng in misual a sinah a kan kirter than I, Krih ahcun a kan tah I a kan hnamh.
3/. Thluahchuahnak hmun:
Bethlehem ah hin mirumpa aum i aminah Elimelek ti asi. Mah pa hi mirum ngai atu lio holh in chim ahcun millioner ti auh khawh ding asi tiah tuanbia tial thiam nih an chim. Bethlehem ah pam a tlun caah a neihchiah tirawl cu mi sifak nih an ka ei pi thlu lai ti phan ah a nupi Naomi le a fapa pahnih he Moab ram, Anung Pathian bia loin Siasal pathian biami ram ah a pem. Neihchin, rumchin duhnak he, Bethlehem a chuahtak na in a chungkhar le amah an rawk. Tam in thih loin a neihchiah le vulei sinak aa zampi mi cu a thih tak. A fapa le pahnih zong an thih ve I, vulei thil he an nunnak he Bawipa umlonak hmun ah an ziamral dih. Krih biatak thlarau in hrin cang hnu, vanlei nunnak tirawl le thluachuahnak vurh cang hnu ah Pathian sin in arami huhphenhnak le lamhruainak ihngetchan loin mah duh khuaruahnak lawng in zumtu nih Pathian a zamtak tikah kan khamhnak a tlau lo hmanh ah taksa thlarau pahnih in kan tlakchiatpi khawh ti fiang tein a kan chimh. Sualnak chungah kan thlarau cawlcang kho loin hren le nekcepnak in kan vulei pumsa nunnak lak I kan thlarau Amah kutchungah fim diam kha Bawipa caah cuna tha deuh. “Zeitindah a tlu ṭhanmi hna cu ngaihchihnak an ngeih ṭhan khawh ti lai? Annih cu Pathian ceunak chungah a rak um cangmi an si, vancung laksawng kha a tep i Thiang Thlarau a co ve cangmi an si. 5Pathian bia cu a ṭha ti a hngalmi le a ra lai dingmi chan ṭhawnnak cu zei bantuk dah a si lai ti a theimi an si. 6Cun annih cu an tlu. Annih cu ngaihchihnak ah kirpi ṭhan khawh an si ti lo. Pathian Fapa kha vailam ah an khenh ṭhan ca le zapi hmaiah ningzak ngaingai in an tuah ṭhan caah ngaihchihnak ah kirpi ṭhan khawh an si ti lo”. (Heb.6:4).
Naomi tu cu Bethlehem ah rawl a um than ti a theih cangka in cuka panh cun a kir vima than hnu ah, khuaruah har in Bawipa nih thluachuah a pek than. Zumtu cu thazaang der in kan tlau can, lam kan palh can a um theu ko. Asi nain kan tlaunak chung in thinlung dihlak in a sin kan kir than tikah dawtnak asinak le a thuk ia sangmi ngeithiamnak ruangah tumcop Pathian asinak le a zaangfahnak mi cungah langhtertu Pathian asi zia fiang tein a lang. Naomi cu a fale nih an rauh takmi monu pahnih a ngei hna. Ruth le Orpah an si. Orpah nih a kirtak i cu hnu cun Orpah a kong Bible ah alang tilo. A duhthimnak in Noami a hlawt bantuk in amin zong Pathian nih a thlau thai ve. Asi nain Ruth nih cun Noami cu na thihnak ah ka thi lai, na miphun cu ka miphun an si lai i na Pathian cu ka Pathian asi lai tiin Bethlehem ahcun a zulh. Bethlehem ahcun khuaruahhar in thluachuahnak a hmu ti zong kan hmuh. Ruth cu Boaz mirumpa nupi ah a cang i David siangpahrang a pi asi fawn (Ruth 4:11). Fek tein a tleihmi hna caah cun Pathian nih Gentail zong a dawt hna I, amin kengtu ah a ser hna ti hi Ruth nih fiang teina kan chimh. Minung sinak, sannak, niamnak zoh loin Bawipa zoh ina kalmi nu cu an mualphonak le an tlakchiatnak ah Amah Bawipa hi a dir hrimhrim ko.
4/. Bethlehem khua cu Mi lianngan le Minthang an chuah hmun:
( Benjamin, David, David ral ralkap mi huaisen pathum Rachel, Noami, Ruth, Kan Bawipa Jesuh. Siangpahrang David a chuahnak khua le Profet Samuel nih Isarael Siangpahrang si dingin chiti a thuhnak hmun: David cu Bethlehem ah rian niambik tukhal dinhmun in Pathian fale Isarael khaltu/uktu ah cawisan asi. Tukhal nih cun a tu hna caah eiawk kawl in tlangkip a hrawn lawng si loin him tein a ven hna i cakei le chandeih ka in a khamh hna. Lungpang cheng baling an tlak lonak ding ah lam tha a kawl i a tu hna caah nunnak thazang a pek. A sur asa a tuar. Asi nain cucu a khalhmi tu nih a hngalh thlu khawh ding in an sinah a chim khawhmi le a chuan khawh mi aum lo. Tlawmpek le nunthap rian asi. David nun nih Kri cu kan caah tukhal thabik, dawtnak in kan caah nun petu asinak muithlam fiang tein arak suai. Kri le Pathian sining a thuh le kauh zia hi minung nih a cheu chum hmanh kan hngal in kan chim kho lo nain a dawtmi atuu hna caah nunnak a pek i a tuah dingmi cu a tuah ko. David siangpahrang thazaang cu Pathian ah asi. Isarael siangpahrang hna lak ah Pathian loin a tlei kholo mipa, Pathian cu hawikom lawng si loin a caah a thlum i a duhbik mi a hngahchan lungpi, phentu, chanhtu le a khamh-tu ah aa tleih ti hi Salm cauk chung i a hla phuahmi hna nih khin fiang tein a langhter. Cu caah Pathian nih “David sinah biakamnak ka sermi cu zeitik hmanh ah ka let lai lo” ati (Salm89:33-36) bantuk in amah tefa in Lei le Van Khamhtu Jesu kri zong a chuak tihi ngakchia te zong nih a theih. David siangpahrang nih cun a tukmi ral poh Pathian thawnnak in a tei. Khuaruahhar le nichuak zong asimi cu,Mah minung sinak ina tangmi Sawl Siangpahrang le Israel ralkap hna caah cun Goliat cu mi nganpi in, an caah thihnak in a langh lio ah Pathian thlarau nih a celcilhmi Bethlehem tuukhal David caah cun a ral cu mi nganpi asi caah a nganh kho lai lo ti hngal bu in phur emem in a va neih I tiva lungtekep le chai in a thah lak ko. Pathian thlarau nih a cencilh lomi hi vulei pumsa le thinlung hi cu, kan thaw vuikhat hi thlankam teah a dir ruangah tihnak le thlaphannak in a khat tawn. Krih Jesuh nunnak thlarau tirawla eimi hna caah cun an thawnak le teinak cu an Bawipa si ti fiang tein an hngalh caah Amah ahcun hnangam tein an idin tawn. Cu hnu ah a ral le a serhsat cuahmahtu afapa Abslom le Sawl hrinsor Semei zong leh-rul cham loin dawtnak an cungah langhter. Krih nih awn-au lo tein kan sualnak a phurhnak muithlam zong a kawk. Cu caah Pathian nih David cu ka thinlung a pumi ati. David nun hi zumtu caah cun hngar tlak asi. Siangpahrang sinak le a sunparnak ah si loin, a chungril thlarau nunnak dihlak in Pathian a duhning le dawtning hi aa dawhtuk hringhran. Cu caah Pathian zong nih a dawhtuk I, thluachuah phunkip in a thomh ve. Vulei nu le pa hmanh nih kan dawtcikcekmi kan fanu/fapa hna cu a thabik in an langh tikah kan zoh cim tawn hna lo. Pathian zong amah a dawtu le a dawtmi hna hi a dawh khawh chung in thomh le tamh a duh hna tihi David nun ah hmuh khawh asi. Zeitluk in dah Pathian cu a duh ticun Philitinmi Ral an tu i Adullam lungkua ah an um lio ah Bethlemhem tikhur ti cu a ngai ruangmang. “Atu bak ah hin Bethlem tikhur ti kha hei ding kho ning law ka hei duh dah” ati. A ralbawi mi huaisen pathum nih Philitine mi ralhruang kar ah a thli tein Bethlehem tikhur ti cu an va than piak. Asi nain David nih midang nunnak thisen thap in va thanmi ti a ding duh lo. Bawipn caah ah a thlet ti kan hmuh. Bethlehem le David nun hi a rup. Hiti asi ruangah Bethlehem khua cu Jesuh chuahnak ding ah kan Pathian nih a thim bik ko rua. (2Samu23: 13-17).
